Waarom volharden zoveel mensen in hun taalfouten, zelfs nadat je hebt aangetoond dat ze het mis hebben? Naar het antwoord op die vraag ging ik op zoek. Ik kwam tot de conclusie dat alle massaal gemaakte fouten één bepaalde oorzaak hebben… Kuddegedrag!
Wat is kuddegedrag?
Kuddegedrag is de neiging van een individu om het gedrag van een groep over te nemen.
Bijvoorbeeld: Een groep mensen staat te wachten voor een loket om een kaartje te kopen. Er is een tweede loket open, doch iedereen sluit aan in de rij voor het eerste loket. Pas wanneer iemand naar het tweede loket loopt en meteen een kaartje koopt wordt de rij wachtenden evenredig verdeeld over beide loketten.
Met dit kuddegedrag hebben ze zich aanvankelijk benadeeld doordat ze onnodig lang moesten wachten. Pas toen een individualistisch ingesteld iemand, een leider, naar het tweede loket liep volgden er meer.
Waar komt kuddegedrag vandaan?
In de oudheid was het van levensbelang om niet uit de groep te vallen. Wie dat wel deed moest helemaal alleen op jacht naar voedsel. Hij of zij zou dan al gauw ten prooi vallen aan de eerste de beste sabeltijger of ander roofdier.
Deze behoefte zit nog steeds diep in onze genen. Denk maar eens aan de ontberingen die studenten bereid zijn te doorstaan tijdens een ontgroening. En dat alles om bij een groep te horen!
Kuddegedrag in relatie tot taalfouten
Wanneer ik iemand aanspreek op een taalfout verloopt het gesprek meestal volgens een vast patroon. In eerste instantie ontkent men dat het fout is. Bijvoorbeeld in het geval van “hij wilt” komen ze dan met de grammaticale regel stam plus t aanzetten.
Nadat ik ze heb uitgelegd dat dit niet klopt, omdat (in dit geval) willen een onregelmatig werkwoord is, komen ze met één of andere drogreden om toch maar vooral dezelfde fout te kunnen blijven maken.
Zo verschuilt men zich in het geval van “hij wilt” vaak achter het dialect. Nu komt “hij wilt” inderdaad voor in het Rotterdams dialect. Doch wanneer ik iedereen zou moeten geloven komt het tegenwoordig in zo’n beetje elk dialect voor.
En zo heeft men voor elke fout wel een drogreden om deze vooral te blijven maken. Zo wordt voor de foutieve uitspraak van Thialf (de ijsbaan in Heerenveen) vaak als excuus aangevoerd dat het de Nederlandse uitspraak zou zijn. Hetzelfde geldt voor het Mexicaanse drankje Tequila.
En daarom blijft men zich massaal irriteren aan dingen, woorden afbreken met spaties op plekken waar ze niet horen, over me fiets lullen, checken wat er in sale is en kromme zinnen als “Ik ben op vakantie ben ik geweest” gebruiken. Allemaal het gevolg van dom kuddegedrag!
Liever fout dan buiten de groep vallen
Dat is niet alleen zo met taalfouten, maar met alle fouten en overtuigingen van de massa. En hoe massaler het misverstand, des te feller is de weerstand tegen de boodschapper die zegt dat ze het mis hebben.
Liever gaat men mee in een grote fout dan dat men buiten de groep valt. Zelfs al leidt dat tot ondergang en vernietiging. Het lijkt wel een religie…
Het woord religie is gevallen. Want dit zelfde kuddegedrag is precies de reden waarom religies zo hardnekkig zijn. Een religie is onderdeel van een groep, dus gelooft men (of doet alsof) in de religie van de groep.
Zelfs al is er geen enkel wetenschappelijk bewijs voor hetgeen ze geloven, men houdt hardnekkig vast aan de religie. Dit geldt overigens niet alleen voor godsdienstige religies. Ook bepaalde politieke stromingen zou je als religie kunnen aanmerken.
Vaak gaan de aanhangers alleen om met gelijkgestemden waardoor ze in hun “gelijk” worden bevestigd en het kuddegedrag wordt versterkt.
Overeenstemmingsexperimenten van Asch
De Amerikaanse psycholoog Salomon Asch liet in de jaren 50 (van de vorige eeuw) een aantal experimenten met betrekking tot kuddegedrag uitvoeren. Er werd onderzocht in hoeverre de mening van mensen bepaald wordt door de meerderheid in een groep.
Een aantal proefpersonen nam plaats tussen acteurs, waarvan zij dachten dat het ook proefpersonen waren. Aan de groep werd een aantal lijnen getoond waarvan iedereen duidelijk kon zien dat ze niet even lang waren.
Bron afbeelding: Fred the Oyster – , CC BY-SA 4.0, Wikipedia.
Doch de acteurs beweerden hardop dat bepaalde lijnen even lang waren. Ziedaar, bij een derde van de proeven zwichtten de proefpersonen allemaal voor de groepsdruk en gaf tegen beter weten in het opgelegde verkeerde antwoord.
Slechts bij één opdracht had een kwart van de proefpersonen de moed bij het juiste antwoord te blijven. Na afloop van het experiment verklaarden zij echter een enorme sociale druk te hebben ervaren.
Waar alle mensen hetzelfde denken, denkt eigenlijk niemand echt na.
Walter Lippman
Robert Cialdini: Invloed
Ook de Amerikaanse oud hoogleraar psychologie Robert Cialdini heeft het in zijn bekende boek Invloed over kuddegedrag.
Citaat: “In een bepaalde situatie zien we gedrag als juist in de mate waarin anderen dat gedrag vertonen. Of het er nu om gaat wat je in de bioscoop met een leeg popcornzakje moet doen, hoe snel je mag rijden op een bepaald weggedeelte of hoe je bij een diner de kip moet opeten, de daden van de mensen om ons heen vormen voor ons een belangrijke leidraad voor het bepalen van ons eigen gedrag.”
In de commercie wordt hier handig op ingesprongen. Let maar eens op als je op bol.com een product aan het bekijken bent. Opeens zie je staan “Anderen bekeken ook” gevolgd door een aantal vergelijkbare producten.
Of bij het product zie je recensies van anderen staan. Wanneer dat er veel zijn en de meesten zijn positief moet het product dus wel goed zijn… Cialdini noemt dit principe Sociale Bewijskracht.
Is kuddegedrag goed of fout?
In de prehistorie was kuddegedrag zeker goed, anders zouden wij hier nu niet zijn. Doch het waren degenen met de moed anders te denken die voor innovatie zorgden. Denk aan de individualist, aan het begin van dit verhaal, die bij de kassa’s zorgt dat de wachttijd wordt gehalveerd.
Veel van deze individualisten zorgden overigens ook voor oorlogen, doch het waren de kuddedieren die zich hierin lieten leiden tot kanonnenvoer.
Zo hebben zowel kuddegedrag als individualisme hun goede en kwalijke kanten. Enerzijds maakte kuddegedrag het mogelijk dat wij als soort konden overleven en maakt het andermans gedrag voorspelbaar.
Maar anderzijds zorgt het ervoor dat we zo graag bij een groep willen horen dat we massaal de fout in gaan. Een van de gevolgen daarvan is de taalverloedering. Doch de geschiedenis heeft laten zien dat deze eigenschap nog veel ernstigere gevolgen kan hebben.
Open staan voor fouten
Kuddegedrag maakt ook dat veel mensen zich niet open stellen voor hun eigen fouten. Omdat de kudde dezelfde fout maakt blijven we deze fout ook maken. Dit is bijvoorbeeld een reden dat arme mensen meestal arm blijven.
Succesvolle mensen stellen zich echter wel open voor hun fouten en proberen ervan te leren. Denk bijvoorbeeld aan topsporters en zakenmensen. Zij proberen altijd te leren en zichzelf te verbeteren. En dat gaat niet als je je achter een drogreden verschuilt om hetzelfde te doen als anderen.
Helaas, door de evolutie zijn we geprogrammeerd tot kuddegedrag. Om je daaraan te onttrekken is moed nodig, en dat bezitten de meeste mensen niet.
Wanneer je dus iemand aanspreekt op een fout en diegene komt met smoesjes dan weet je dat je met een lafaard te doen hebt. En wanneer je zelf zo iemand bent die wil blijven volharden in een massaal gemaakte fout en met een drogreden komt…